Klantverhaal: ‘De excuses stellen mij in staat te zeggen: dit is mij overkomen’
Mensen met een transgender of intersekse achtergrond die in Nederland een wijziging van de geslachtsregistratie wilden aanvragen, moesten hiervoor lange tijd aan een aantal schokkende, wettelijke voorwaarden voldoen. Zo vroeg de overheid om een verplichte aanpassing van het lichaam aan het gewenste geslacht en een onomkeerbare sterilisatie.
Meer klantverhalenDe wet werd in 2014 na bijna 30 jaar veranderd, maar had in drie decennia onnoemelijk veel leed en schade veroorzaakt. Willemijn van Kempen en Elise van Alphen van Transgender Netwerk vertellen over de strijd die aan de wetswijziging voorafging, waarbij ze optrokken met het Trans en intersekse collectief. En het gevecht dat vervolgens voortduurde om genoegdoening te krijgen voor de schade die de oude wet heeft veroorzaakt.
Gesprekken en verhalen
“Uit eigen én groepsbelang heb ik het initiatief genomen om de staat aan te spreken. De oude wet heeft op mij veel impact gehad. En samen met mij vele anderen.” Willemijn voelde zich geroepen voor de gemeenschap op te komen, omdat ze bang was dat dit deel van de trans- en intersekse-geschiedenis anders zonder rechtsherstel in de vergetelheid zou raken. Bovendien merkt ze dat veel transgender personen zich na een transitie niet meer met deze thema’s willen bezighouden. “Genderidentiteit heeft veel impact op het sociale functioneren van transgender personen. Velen willen het onderwerp liever laten rusten na hun transitie.”
Elise is directeur van Transgender Netwerk en probeert de gemeenschap zo goed mogelijk bij te staan. Zo steunde de stichting Willemijn in haar strijd voor gerechtigheid. Samen met onder meer NNID, de Nederlandse organisatie voor seksediversiteit. “Onze rol was vooral coördinerend. We voerden diverse gesprekken met de overheid en lieten verhalen optekenen die de impact tastbaar maakten.”
Beter zichtbare gemeenschap
Willemijn: “Ik kom zelf uit een tijd waarin je bang was voor de politie. Bang omdat je papierwerk niet overeenkwam met je uiterlijk.” Ze merkt dat transgenderemancipatie tijd nodig heeft gehad en nog altijd gaande is. “In de jaren ‘80 van de vorige eeuw is het voor trans personen mogelijk geworden om in medische transitie te gaan. Maar de strijd om zelfbeschikking – dat je zelf kan beslissen over het eigen lichaam en de eigen papieren – is nog steeds niet beslecht.”
“Polarisatie is onderdeel van de tijdsgeest, maar we hopen echt dat dit een tijdelijke trend is.”
De gemeenschap zelf is in al haar diversiteit zichtbaarder geworden, meent Willemijn. Zo komen steeds meer mensen uit voor een andere genderidentiteit. “Maar we zijn er nog niet: vooral non-binaire personen stuiten nog op veel onbegrip.” Waar de acceptatie van trans personen aanvankelijk nog toenam, merkt Willemijn afgelopen twee jaar een kentering. Een verharding in de samenleving. “Sommige media creëren een beeld dat we de geslachtsordening omver willen werpen. Dat is absoluut niet waar! We willen slechts ruimte in die ordening, zodat we kunnen zijn wie we zijn.”
Weinig ruimte voor nuance
Ook Elise merkt dat de maatschappelijke discussie de laatste jaren is verhard. Sommige kleine groepen zijn steeds militanter in hun tegengeluid, waardoor voor nuance zelden nog ruimte is. Zelfs bepaalde parlementariërs gaan mee in deze regressieve ontwikkeling. “Polarisatie is onderdeel van de tijdsgeest, maar we hopen echt dat dit een tijdelijke trend is.”
“Dat we excuses hebben ontvangen van de staat voor de behandeling van trans personen, is ongelofelijk belangrijk. Niet iedereen uit onze gemeenschap had verwacht dat de overheid zou erkennen dat de oude wet een schending van onze mensenrechten was. De excuses hebben velen positief verrast en zijn ook aanvaard. Ze zijn belangrijk voor een gevoel van rechtsherstel. Dat er een tegemoetkoming aan werd gekoppeld is ook positief. Al hadden we liever een ander bedrag gezien, dat voor meer mensen beschikbaar is.” Elise legt uit dat alleen transgender personen in aanmerking komen voor de tegemoetkoming als zij daadwerkelijk een operatie hebben ondergaan. “Dit terwijl er een aanzienlijke groep bestaat bij wie dit niet het geval is, maar die niettemin veel leed en schade heeft ervaren als gevolg van de oude wetgeving.”
Dubbele gevoelens
“Het is lastig ‘ja’ te zeggen tegen een overheid die de helft van de getroffen groep uitsluit van de tegemoetkomingsregeling en niet openstaat voor een verdere discussie”, vindt Willemijn. Ze denkt bovendien dat het bedrag van €5.000 niet in verhouding staat tot het leed dat de gemeenschap gedurende tientallen jaren is aangedaan. “Bovendien moet anno 2023 een psycholoog nog altijd goedkeuring geven voor een wijziging van je geslachtsregistratie. Kortom, je gaat nog steeds niet zelf over hoe je geslacht op je eigen papieren staat.”
Aan de huidige wet, de excuses en de tegemoetkoming kleven dus een hoop gemengde gevoelens. Toch benadrukt Willemijn dat ze blij is dat de overheid verantwoordelijkheid heeft genomen voor het oude beleid, al is het slechts gedeeltelijk. “Het stelt mij in staat om hardop te zeggen: dit is mij overkomen. Dat is heel belangrijk voor de verwerking.”